Chức năng văn học là gì? Chức năng văn học là
vai trò vị trí của văn học trong đời sống xã hội, là tác dụng, giá trị xã hội của
văn học đối với đời sống tinh thần của con người. Văn học là hiện tượng đa chức
năng, các chức năng gắn bó hữu cơ không tách rời nhau. Sự gắn bó giữa các chức
năng làm cho văn học có sức tác động sâu xa, bền bỉ, có sức sống mãnh liệt, lâu
dài trong đời sống tinh thần của con người. Nói đến chức năng của văn học là
nói đến mục đích sáng tác tác phẩm văn học, đến vấn đề viết để làm gì?
1. Chức năng nhận
thức
- Văn học
có chức năng khám phá những quy luật khách quan của đời sống xã hội và
đời sống tâm hồn của con người. Tác phẩm văn học là quá trình nhà văn khám phá
và lí giải hiện thực rồi phản ánh vào tác phẩm. Mỗi nhà văn đều ở một thời đại
nhất định bởi vậy văn chương là tiếng nói của các thời đại phản ánh hiện thực đời
sống, đạo đức xã hội, thậm chí phơi bày những mặt trái của xã hội ấy để góp phần
cải tạo xã hội. Không phải ngẫu nhiên đã có người cho rằng văn học có khả năng cung cấp tri thức bách khoa về đời sống “Văn
học là cuốn sách giáo khoa của đời sống”
-
Văn học có khả năng đáp ứng
nhu cầu của con người muốn hiểu biết về thế giới xung quanh và chính bản thân
mình. Chính cuốn sách ấy đã thể hiện một cách tinh tế và sắc sảo từng đổi thay,
từng bước vận động của xã hội. Nó tựa như “chiếc
chìa khoá vàng mở ra muôn cánh cửa bí ẩn, đưa con người tới ngưỡng cửa mới của
sự hiểu biết thế giới xung quanh”.
-
Văn học có thể đem đến những nhận thức, hiểu biết sâu rộng cho con người
về nhiều mặt của cuộc sống ở:
+ Không gian khác nhau: tri thức về các quốc
gia, vùng miền, xứ sở… khác nhau.
+ Thời gian khác nhau: quá khứ, hiện tại,
tương lai
+ Hiểu biết phong phú ở nhiều lĩnh vực: văn học,
lịch sử, địa lí, văn hóa…
+
Hiểu được bản chất của con người nói chung về tư tưởng, tình cảm, khát vọng, sức
mạnh, mục đích tồn tại giúp con
người mài sắc cảm giác, biết phân biệt thật giả, biết cảm nhận tinh tế sự phong
phú của thế giới cảm tính, phát hiện cái chung, cái bản chất, cái mới lạ, sâu
xa qua cái ngẫu nhiên cá biệt, cái quen thuộc, cái bình thường.
-
Tác phẩm văn học đem tới cho người đọc những kiến
thức xã hội phong phú. Nhưng đấy không phải là mục đích cuối cùng của nhà văn. Mục
đích của văn học chính là giúp người đọc từ chỗ nhận thức về con người, về cuộc
sống rồi tự nhận thức được chính mình, khám phá được giá trị và năng lực vô tận của mình để phấn đấu, sáng tạo.
2. Chức năng giáo dục
- Giá trị giáo dục của văn học
xuất phát từ nhu cầu hướng thiện của con người. Chức năng giáo dục thường được
xem là giáo dục đạo đức, phẩm chất cho con người. Ngay từ thời cổ đại Hi Lạp
Arixtot đưa ra phạm trù thanh lọc khi người ta xem kịch nếu có khóc thì sẽ làm
người ta trong sạch và cao thượng hơn. Nhà mĩ học Letsxing của Đức cho rằng “Nghệ
thuật là hình thái đặc trưng, hình thành từ những tìm tòi, khám phá của người nghệ
sĩ về hiện thực đời sống. Nghệ thuật mang đến cái nhìn toàn diện và đầy đủ hơn về
xã hội, thể hiện những quan điểm của người nghệ sĩ, từ đó tác động mạnh mẽ đến nhận
thức, tình cảm, cảm xúc của người tiếp nhận. Chính vì vậy, nghệ thuật luôn ẩn chứa
sử mệnh cao cả và thiêng liêng, góp phần làm đẹp cho cuộc đời. Tố Hữu đã từng phát
biểu: “Nghệ thuật là câu trả lời đầy thẩm mĩ cho con người;
thay đổi, cải thiện thế giới tinh thần của con người, nâng con người lên”. Còn
Nguyên Ngọc thì khẳng định: “Nghệ thuật là sự vươn tới, sự
hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người cho con người”.
- Văn học bồi đắp, định hướng tư tưởng, tình cảm cho con người
và thanh lọc tâm hồn còn người. Văn học giáo dục con người về:
+ Giáo dục tư tưởng: giúp con người lựa chọn những giá trị sống
tích cực, đẹp đẽ như bài học về lòng yêu nước, lòng nhân ái, có lí tưởng sống
cao đẹp…
+ Giáo dục tình cảm: giúp con người biết yêu, ghét, vui, buồn
đúng đắn, có tâm hồn trong sáng, cao thượng
+ Giáo dục đạo đức: nâng đỡ nhân cách con người khi giúp họ biết
phân biệt đúng sai, phải trái, tốt xấu từ đó hình thành mối quan hệ tốt đẹp giữa
con người với con người.
=> Mỗi tác phẩm văn học chân chính đều là một lời đề nghị về
lẽ sống để con người tự rèn luyện bản thân ngày càng tốt đẹp hơn.
- Giáo dục về đạo đức, phẩm chất cho con người trong văn học
diễn ra qua cuộc đối thoại giữa tác giả và người đọc, được gợi mở qua hệ thống
hình tượng nghệ thuật độc đáo và cảm xúc mãnh liệt của nhà văn. Vì thế chức
năng giáo dục của văn học không khô khan, giáo điều mà sinh động, đầy sức thuyết
phục, không phải ngay lập tức mà ngấm dần, thấm sâu có giá trị lâu bền, gợi được
những suy nghĩ sâu xa của con người với cuộc đời.
=> Văn học có khả năng giáo dục và nhân đạo hóa con người,
giúp con người hoàn thiện bản thân và có những hành động thiết thực để xây dựng
cuộc sống tốt đẹp hơn.
3. Chức năng thẩm mĩ
-
Nghệ thuật sáng tạo trên nguyên tắc cái đẹp, vì
thế không thể thoát khỏi quy luật của cái đẹp. Giá trị thẩm mĩ xuất phát từ nhu
cầu cảm thụ và thưởng thức cái đẹp của con người. “Cái đẹp là điều kiện không thể
thiếu được của nghệ thuật, nếu thiếu cái đẹp thì không và không thể có nghệ thuật”.
- Chức năng thẩm mĩ của văn học được
thể hiện rõ trên hai bình diện:
+ Nhà văn khám phá và thể hiện cái đẹp để thỏa mãn nhu cầu thẫm mĩ, khơi
dậy những khoái cảm nghệ thuật ở bạn đọc: Cái đẹp mà văn học mang tới là
cái đẹp của cuộc đời như: cảnh thiên nhiên, tạo vật; vẻ đẹp của cảnh đời cụ thể;
vẻ đẹp hào hùng của chiến trận; vẻ đẹp của tình đời, tình người; vẻ đẹp của một
con người, dân tộc... Đặc biệt văn học có thể khám phá và thể hiện những vẻ đẹp
ấy từ hình thức bên ngoài đến bản chất bên trong của đời sống, con người. Ngoài
ra, cái đẹp trong tác phẩm văn học còn có thể được thể hiện qua hình thức nghệ
thuật của tác phẩm như nghệ thuật xây dựng hình tượng, nghệ thuật sử dụng ngôn
từ, hình ảnh, kết cấu…
+ Văn học giúp hình thành thị hiếu,
lí tưởng thẩm mĩ, đánh thức bản chất nghệ sĩ và cảm hứng sáng tạo của con người.
Thị hiếu là năng lực định giá thẩm mĩ (năng lực nhận biết, đánh giá cái đẹp).
Nó giúp con người có khả năng phân biệt cái đẹp, cái xấu; cái thẩm mĩ với cái
phi thẩm mĩ, nhận ra nét bi và hài trong các sự vật và hiện tượng, làm giàu kho
kinh nghiệm thẩm mĩ, mài sắc các giác quan thẩm mĩ. Thường xuyên tiếp xúc với
văn học nghệ thuật ta sẽ thành người sành sỏi, tinh tế, nhạy bén có chuẩn mực
đánh giá riêng của mình để phân biệt cái đẹp và không đẹp trong văn học và trong
cuộc sống quanh ta. Từ đó, đánh thức bản chất nghệ sĩ và niềm say mê sáng tạo
trong mỗi cá nhân.
*
Chức năng giao tiếp:
Nói đến giao tiếp là nói đến sự
giao lưu, thông báo, trao đổi. Nghĩa là ở đây có vấn đềngười nói, người nghe,
người gửi, người nhận và phương tiện để để liên hệ. Ở khâu sáng tác người viết
mỗi khi cầm bút là muốn giãy bày, chia sẻ, cần nói ra,không nói ra không được.
Sống cần phải giao tiếp nếu không giáo tiếp có nghĩa là không sống. Vì thế con
người sử dụng nghệ thuật như là một con đường quan trọng để giao lưu với nhau
chẳng khác nào như cây cối cần giao lưu với không khí và ánh sáng mặt trời.
Sáng tác đầu tiên là muốn giãi bày, mang những tâm tư trăn trở của nhà văn tác động
vào người khác. Ở mức độ thấp nó gợi sự chia sẻ, đồng cảm, ở mức độ cao hơn
nótrở thành “tiếng nói đồng ý, đồng tình “ (Tố Hữu ), thành sợi dây liên két,
tiếng kèn tập hợp. Lúc đó nó không chỉ là hoạt động của một người hướng đến một
người mà trở thành hoạt động giao tiếp rộng rãi của mọi người. Trong hoạt động
giao tiếp này nhà văn không phải là người đưa tin truyền tinmột cách bình thường
chỉ đơn giản là truyền tải thông tin. Vì tác phẩm văn học chứa đựng tư tưởng
tình cảm và mang khuynh hướng xã hội rõ nét. TPVH không đơn thuần là thông báo
sự kiện, tri thức mà thể hiện thái độ của con người trước cuộc sống, những suy
nghĩ của con người trước cuộc sống. Tác phẩm văn học đưa con người xích lại gần
nhau không phải bằng không gian, thời gian mà bằng tình cảm, tinh thần. Tác phẩm
nghệ thuật nối liền tác giả - người đọc – người đọc xích lại gần nhau hơn: họ
quen nhau, hiểu nhau qua giao tiếp bằng tác phẩm nghệ thuật. Đặc biệt nhờ nghệ
thuật con người có thể giao lưu cả quá khứ - hiện tại – tương lai, mang tiếng nói
của dân tộc này đến dân tộc khác, thế hệ trước đến thế hệ sau; nó khắc phục khoảng
cách về không gian và thời gian đem lại sự giao tiếp nhiều chiều, đem con người
trở nên gần nhau hơn.
Vì vậy “Chừng nào tâm hồn một con
người cần đến với một tâm hồn khác, chừng đó tác phẩm nghệ thuật còn cần thiết
cho con người (Dêgơcx ).
* Chức
năng giải trí:
Bên cạnh thức năng giao tiếp, văn học còn là nơi để chúng ta
giải trí, nhưng đây không phải là giải trí thông thường mà là sự giải trí có
tính nghệ thuật. Một sự giải trí nhẹ nhàng, thanh cao và trong sáng. Có nghĩa
là sự giải trí trong văn học không những giúp chúng ta giải tỏa bớt sự căng
thẳng mệt nhọc đem lại phút giây thư giãn mà khi đắm mình trong không gian nghệ
thuật ấy, văn học thanh lọc tâm hồn thúng ta thêm trong và cung cấp thêm những
hiểu biết về cuộc sống, xã hội, học tập,… có lẽ văn học đã đem đến cho nhân
loại chúng ta một cách nghỉ ngơi khá lí thú, như Ranh Gamzatop đã từng nói nó vừa là nơi nghỉ ngơi vừa là cuộc hành
trình khiến ta hứng thú . Chính vì vậy, giải trí bằng văn học
vừa mang lại niềm vui phấn khích.như các hình thức vui khác, vừa làm cho con
người trở nên có văn hóa hơn, hiểu và sáng yêu hơn.
Những chức năng của văn học không tồn tại tách rời mà gắn bó
chặt thẽ với nhau, làm tốt chức năng này thì đồng thời cũng tạo điều kiện để
các chức năng khác phát huy tác dụng. Toàn bộ các chức năng của văn học luôn
tác động qua lại với nhau, luôn tồn tại trong mối quan hệ chuyển hóa nhân quả,
và tùy theo điều kiện lịch sử cụ thể của sự phát thẩn văn học ở các thời đại
khác nhau, các dân tộc khác nhau, mối tương quan và trọng tâm của các chức năng
cũng thay đổi. Điều đó đòi hỏi khi xem xét chức năng của văn học phải có quan
điểm lịch sử đúng đắn.
LUYỆN ĐỀ
Đề số 1: Nhà thơ Thanh
Thảo từng chia sẻ:
Tôi yêu chất
người đầu tiên
Những giọt
sương lặn vào lá cỏ
Qua nắng gắt,
qua bão tố
Vẫn giữ lại
cái mát lành đầy sức mạnh
Vẫn long
lanh bình thản trước vầng dương
(“Dấu chân
qua trảng cỏ”)
Ý thơ trên
đã gợi cho anh/chị suy nghĩ gì về vẻ đẹp của chất người? Hãy làm sáng tỏ vẻ đẹp
đó qua việc phân tích hai nhân vật trong các truyện ngắn ở chương trình Ngữ văn
11.
1. Giải thích
-
Bằng những câu thơ đẹp, giàu hình ảnh, xúc cảm và trí tuệ, Thanh Thảo đã bày tỏ
quan niệm của mình về vẻ đẹp của con người qua ý tưởng về chất người:
+
Chất người: Phần tinh túy, tinh hoa của đời sống tinh thần thuộc về nhân tính
làm nên vẻ đẹp, giá trị của con người (Những năng lực, tình cảm, khát vọng...)
+
Hình ảnh những giọt sương là sự ẩn dụ rất sinh động về vẻ đẹp của chất người:
++
Những giọt sương lặn vào lá cỏ: Vẻ trong sáng, nhỏ bé, bình dị của chất người.
++
Qua nắng gắt, qua bão tố/Vẫn giữ lại cái mát lành đầy sức mạnh/Vẫn long lanh
bình thản trước vầng dương: Tương phản với sự hiện diện bé nhỏ, bình dị là một
sức sống tiềm tàng mãnh liệt bất chấp mọi nghịch cảnh để vươn lên tỏa sáng khẳng
định giá trị cao quý của con người.
-
Như thế, vẻ đẹp và giá trị mỗi con người chính là những điều tưởng như bé nhỏ,
giản đơn nhưng lại ẩn chứa một sức sống và khao khát mạnh mẽ trong cõi đời đầy
bão tố, phong ba.
-
Tình yêu của tác giả cho thấy đây là một nguồn cảm hứng lớn trong văn học chân
chính.
2. Lý
giải
-
Tại sao những điều tưởng như bé nhỏ, giản đơn ẩn chứa một sức sống và khao khát
mạnh mẽ ấy lại làm nên vẻ đẹp của chất người?
+
Những điều bé nhỏ, trong sáng đã phản chiếu bản chất của con người:
*
Con người thật bé mọn trong vũ trụ và nhân sinh. Bởi thế, điều đầu tiên làm nên
chất người lại không phải là sự vĩ đại, lớn lao mà chính là những gì đơn sơ,
dung dị nhất.
*
Những gì làm nên chất người cũng thật trong sáng, nguyên sơ. Đó chính là bản
tính thuần khiết tốt đẹp tự nhiên mà con người được tạo hóa ban tặng để xây dựng
một đời sống gắn kết cùng nhau và cùng gắn bó với vạn vật.
+
Sức sống tiềm tàng trong tâm hồn chính là sức mạnh, là nguồn lực để con người
vươn lên khao khát khẳng định bản thân giữa vũ trụ và nhân sinh.
*
Con người ý thức được sự bé nhỏ và hữu hạn nên họ nâng niu những điều quý giá của
sự sống, họ trân trọng vẻ đẹp của tâm hồn, tình cảm, những giá trị đạo đức đích
thực, luôn giữ cho con người được là là người.
*
Con người quý trọng sự sống nên không ngừng mơ ước và nỗ lực đấu tranh xây dựng
một cuộc sống tốt đẹp.
-
Tại sao chất người lại là nguồn cảm hứng lớn trong văn học?
+
Văn học nghệ thuật ra đời từ nhu cầu, khát vọng của con người trên hành trình
nhận thức bản thân và thế giới để đắp xây cuộc sống. Mỗi tác phẩm ra đời đều là
một thành quả nghệ thuật chứa đầy cảm xúc, khát vọng chân thành nhất, mãnh liệt
nhất về con người và về cuộc đời. (chức năng nhận thức)
+
Trong tình yêu đó, văn học trước hết phải là con người, hướng về con người và đến
với văn học là đến với những giá trị nhân bản đích thực thuộc về con người,
giúp con người hoàn thiện mình hơn. Tấm lòng nhân đạo của người nghệ sĩ phải hướng
đến chất người nguyên sơ, thuần khiết. (chức năng thẩm mĩ)
3. Phân tích - chứng minh
3.1.
Nhân vật Chí Phèo
-
Chí Phèo là câu chuyện số phận con người, số phận của chất người trong con người
và thái độ căm phẫn của nhà văn khi nhân tính bị hủy hoại.
-
Từ một Chí Phèo với chất người thuần khiết, đẹp đẽ, nghèo khổ nhưng hiền lành,
lương thiện, coi trọng nhân phẩm, khao khát hạnh phúc, các thế lực phong kiến
và thực dân đã tước đi quyền sống lương thiện của Chí, hủy hoại cả nhân hình,
nhân tính, biến anh thành quỷ dữ tiếp tay cho cái ác, bị cộng đồng xa lánh,
khinh bỉ, cả cuộc đời chìm đi trong những cơn say u tối.
-
Chí Phèo cũng là tiếng nói ngợi ca vẻ đẹp và sức mạnh tiềm ẩn của nhân tính
trong cuộc đấu tranh với cái ác.
+
Tình yêu nguyên sơ và sự chăm sóc ân cần của một thứ lòng tốt thuần hậu ở Thị Nở,
cũng là vẻ đẹp của chất người, đã thổi bùng ngọn lửa của nhân tính: những rung
đông đơn sơ, sự xúc động chân thành, lòng biết ơn, khao khát yêu thương, gắn kết...Nhân
tính đã hồi sinh bất chấp nghịch cảnh.
+
Sự trỗi dậy của chất người không những giúp anh tìm lại được tình yêu cuộc sống
mà còn thức tỉnh sức mạnh căm thù và ý thức phản kháng với cái ác. Hành động giết
người, tự sát đẫm máu cũng chính là hành động quyết liệt nhân danh tính người để
bảo vệ những điều tốt đẹp.
-
Qua Chí Phèo, Nam Cao còn khẩn thiết đặt ra câu hỏi về trách nhiệm bảo vệ tính
người:
+
Khi Chí thức tỉnh, khao khát hoàn lương thì những cái nhìn định kiến cay nghiệt
đã cắt đứt con đường quay về, anh tự kết liễu đời mình đầy oan nghiệt.Tính người
hồi sinh nhưng quyền làm người bị từ chối.
+
Cái chết của Chí còn để lại nỗi ám ảnh về sự nối dài của bi kịch nhân tính
trong một xã hội bạo tàn. Vòng xoáy bạo liệt ấy sẽ không thôi vùi dập phần người
nếu không có một sự thay đổi.
*
Tỏa sáng với những sáng tạo độc đáo trong nghệ thuật xây dựng nhân vật, hình tượng
Chí Phèo đã kết tinh những khám phá sâu sắc về chất người Đó là tầm vóc của tư
tưởng nhân đạo lớn.
3.2.
Nhân vật quản ngục trong “Chữ người tử tù” có chất người cao quý như sự hiện diện
lặng lẽ của cái đẹp giữa cuộc đời
-
Quản ngục-một thanh âm trong trẻo của thiên lương bị đặt nhầm chỗ.
+
Viên quản ngục có tư chất nghệ sĩ và tình yêu cái đẹp tha thiết. Đó còn một người
biết kính trọng tài năng, khí phách, có tấm lòng biệt nhỡn liên tài.
+
Thế nhưng, ông lại đang đại diện cho quyền lực của gông xiềng, tội ác, ở “nơi
người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc”, ông là cái thuần khiết bị đày giữa
một đống cặn bã, là người có tâm điền tốt và thẳng thắn, lại phải ăn đởi kiếp với
lũ quay quắt.
-
Quản ngục-Sự vươn lên của chất người bằng sức mạnh của cái đẹp
+
Cái đẹp lý tưởng ở Huấn Cao đã đánh thức chất người bị vùi lấp trong hoàn cảnh
tăm tối ở quản ngục. Cảm phục và tiếc cho một tài năng, con người này đã lựa chọn
sống thực với bản chất thiên lương của mình, bảo vệ, gìn giữ cái đẹp.
+
Rung động trước cái đẹp ngay trong chốn lao tù tăm tối, lĩnh hội di nguyện của
bậc anh hùng trong phút biệt ly, quản ngục giác ngộ được những chân lý cao cả của
nghệ thuật. Con người ấy cao cả hơn, bản lĩnh hơn trong giọt nước mắt “bái
lĩnh”. Chất người thực sự tỏa sáng dưới sức mạnh của cái đẹp. Ông chính là
"dòng chữ cuối cũng" đẹp nhất của Huấn Cao.
-
Qua nhân vật quản ngục, nhà văn còn khẩn thiết đặt ra sứ mệnh bảo vệ thiên
lương và cái đẹp
+ Trong xã hội bạo tàn, cái ác ngự trị, con
người không được sống trọn ven với thiên lương cao quý của mình
+
Trong xã hội bạo tàn, cái đẹp bị vùi dập, có số phận bi thương. Để đến với cái
đẹp chân chính, con người phải chịu đựng mất mát, hy sinh.
*
Với sự độc đáo của bút pháp lãng mạn, ngôn ngữ cổ kính, Nguyễn Tuân đã giúp người
đọc nhận ra sự tồn tại âm thầm mà mãnh liệt của cái đẹp ẩn sâu trong chất người
đẹp đẽ. Đây là cái tâm cao cả của một nghệ sĩ luôn tôn thờ cái đẹp.
4. Bình luận
-
Việc tiếp cận hai nhân vật Chí Phèo và Quản ngục đã làm sáng rõ quan niệm của
Thanh Thảo về vẻ đẹp của chất người trong cuộc đời và cả trong văn học
-
Quan niệm này thật sâu sắc có ý nghĩa lí luận trong sáng tác và tiếp nhận:
+
Với người sáng tác, khám phá và thể hiện vẻ đẹp và sức sống của chất người là
thiên chức và cũng là thách thức trên con đường sáng tạo nghệ thuật chân chính,
vì con người. Muốn vậy nhà văn cần có một tầm nhận thức, một tấm lòng sâu sắc
hướng về con người và đề cao nguyên tắc sáng tạo.
+ Với người tiếp nhận: Đây là một tiêu chí quan trọng
định hướng con đường chiếm lĩnh và đánh giá một tác phẩm thành công, hấp dẫn.
Đề số 2: Anh /chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về nhận xét sau
đây của nhà văn Pháp G.Đuy-a-men : “Một
tiểu thuyết thực sự hứng thú là tiểu thuyết không chỉ mua vui cho chúng ta , mà
chủ yếu hơn là giúp chúng ta nhận thức cuộc sống , lí giải thế giới”.
I. MỞ BÀI
-Sách vở là món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống con
ngưới . Nhưng có nhiều loại sách vở khác nhau . Mỗi loại sách đều mang đến cho
người đọc những hiểu biết nhất định về các vấn đề xã hội .
-Trong các loại sách ấy , một loại sách có tác dụng bồi bổ tinh thần con
người vô cùng quí giá , ấy chính là sách văn học . Khi bàn về sách văn học ,
đặc biệt là thể loại tiểu thuyết , nhà văn Pháp G.Đuy-a-men nói : “Một tiểu thuyết… lí giải thế giới”
II.THÂN BÀI
1. Giải thích
-Môt cuốn tiểu thuyết thực sự hứng
thú: là một cuốn tiểu thuyết hay , có giá trị về nhiều mặt , cả nội dung
lẫn hình thức phản ánh . Cuốn tiểu thuyết đó sẽ mang lại cho độc giả nhiều niềm
vui , giải tỏa những ức chế trong cuộc sống đời thường . Độc giả sẽ có những
khoảnh khắc cùng sống với nhân vật , cùng chia ngọt sẻ bùi hay phiêu lưu cùng
nhân vật , chìm đắm trong suy tư , trăn trở cùng nhân vật .
-Một cuốn tiểu thuyết không chỉ
mua vui cho chúng ta , mà còn chủ yếu hơn là giúp đỡ chúng ta nhận thức cuộc
sống, lí giải thế giới : có nghĩa là cuốn sách không chỉ giúp con người thư
giãn đầu óc mà còn đem lại cho con người những hiểu biết mới .
2. Lí giải:
Những giá trị do sách vở đem lại
-Sách đem đến cho người đọc những tri thức về lịch sử : mỗi tác phẩm văn
học đều là sản phẩm của một thời kì lịch sử nhất định , qua đó chúng ta hiểu
hơn về thời đại đó . Một tiểu thuết không thể thay thế một cuốn sách lịch sử
viết về cùng thời đại đó nhưng nếu những biến cố lịch sử được thể hiện dưới
ngòo bút của các tác gia văn học thì sự kiện đó sống động hơn nhiều
-Trong mỗi tiểu thuyết nói riêng, mỗi tác phẩm văn học chân chính nói
chung, ta gặp những chân lí cuộc đời, những lẽ sống, tình người cao đẹp, những
giá trị này có khả năng nâng đỡ tinh thần con người, tạo ra thế đứng mới và
cách ứng xử thẩm mĩ mới của con người.
+ Trong tác phẩm “Mùa lạc” của
Nguyễn Khải, ta rút được một chân lí của cuộc sống: “Ở đời này không có con đường cùng ...bước qua ranh giới ấy”.
+ Những tác phẩm của Nam Cao thấy được lẽ sống của tình thương: Đời thừa (Kẻ mạnh không phải …trên đôi vai mình”, truyện Lão Hạc.
- Các kiến giải mà nhà văn đưa ra liên quan tới số phận của các nhân vật
trong câu chuyện được kể, đó là những tri thức của cuộc sống, là vốn sống giúp
chúng ta trả lời những vấn đề đặt ra trong cuộc sống của bản thân .
III. KẾT LUẬN
- Phải tạo thói quen đọc sách, coi sách vở là người bạn đồng hành lí
tưởng, người thầy dẫn dắt trên con đường mình đi tới .
-Đọc sách, phải có sự suy nghĩ, chọn lọc .
Đề số 3: Bình luận ý kiến của Đôxtôipxki: “Cái đẹp cứu rỗi thế
giới”
1. Giải thích
1.1. Cái đẹp là một phạm trù của mĩ học,
quan niệm về cái đẹp rất phong phú
+ Arixtôt : “Cái đẹp nằm trong
kích thước của trật tự”à như vậy thì những cái gì quá lớn hoặc quá nhỏ đều không thể
coi là cái đẹp .
+ Hécđơ: “Cốt lõi của cái đẹp là ở
chân lí. Bất cứ cái đẹp nào cũng dẫn đến chân lí và điều thiện”
+Xtăngđan: “Cái đẹp là sự mời gọi
của hạnh phúc “
+Triết học phương Đông: Cái
đẹp là sự hài hoà, cân đối.
=>
Theo quan điểm thẩm mĩ thì cái đẹp là sự tổng hoà theo một tiêu chí thẩm mĩ nào
đó , sẽ luôn song hành cùng cái chân và thiện .
- Cái đẹp có thể tìm thấy trong tự nhiên, trong đời sống xã hội, trong
chính trị, tôn giáo, đặc biệt là ở con người. Con người là cái đẹp toàn mĩ nhất,
là thước đo mọi giá trị của vũ trụ.
- Cái đẹp có nhiều nhất trong văn học, nó biểu hiện tập trung hơn và lí
tưởng hơn
- Cái đẹp trong cuộc sống đi vào nghệ thuật, văn học sẽ được thăng hoa.
1.2. “Cái đẹp cứu rỗi thế giới”
- Cứu rỗi là thuật ngữ của tôn giáo, nhằm nhấn mạnh tác dụng lớn lao của
cái đẹp:
+ Duy trì sự tồn tại và phát triển của thế giới
+ Nếu con người không say mê cái đẹp, cuộc sống không tuân theo qui luật
của cái đẹp thì sẽ tận thế.
+ Thanh lọc tâm hồn con người, loại bỏ cái xấu, cái ác .
+ Thoát khỏi dục vọng tầm thường, những tội lỗi .
+ Hướng con người tới một thế giới lí tưởng
+ Giúp con người có một niềm tin ở tương lai, cuộc sống, duy trì, hồi
phục, nuôi dưỡng niềm tin .
+ Đánh thức khát khao của con người, hướng tới thế giới chân, thiện , mĩ
(dẫn
chứng : cái đẹp của sự tài hoa, khí phách –Huấn Cao ; cái đẹp của tài hoa,
nghệ sĩ – Ông lái đò ; cái đẹp của tư tưởng, phẩm chất trong con người HCM-Nhật
kí trong tù)
-Ý kiến của bản thân về cái đẹp .
2. Lí giải
- Hành trình cuộc sống của con người luôn đi tìm cái đẹp
- Quan niệm về cái đẹp không phải là bất biến, nó có thể thay đổi theo những
tiêu chí khác nhau của lịch sử, dân tộc, sở thích cá nhân…
- Con người biết yêu cái đẹp sẽ sống trong sạch, xa lánh, chống lại cái
xấu, biết bảo vệ cái đẹp .
- Con người muốn thoả mãn nhu cầu thưởng thức cái đẹp thì hãy tìm đến
văn học, vì trong văn học cái đẹp được nhân đôi .
Đề số 4: “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con
người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn”. (M.L.Kalinine)
Bằng
một trải nghiệm văn học của mình, anh (chị) hãy làm sáng tỏ vấn đề “Văn học làm cho con người thêm phong phú”.
1. Giải thích:
–
Văn học là loại hình sáng tác tái hiện những vấn đề đời sống và con người.
– Văn học làm cho con người thêm phong phú:
+
Hiểu thêm về cuộc sống, con người mọi thời đại nhận thức mới mẻ, thêm trải nghiệm
về cuộc sống.
+
Cảm nhận được từng cung bậc tình cảm đa dạng trong thế giới nội tâm con ngườià
tâm hồn con người sẽ phong phú hơn, bồi dưỡng cho con người những tình cảm cao
đẹp
+
Có thêm những bài học, triết lí ý nghĩa sâu sắc mới mẻ về cuộc sống.
2. Lí giải
-
Xuất phát từ nhu cầu nhận thức thế giới, nhận thức bản thân của con người
-
Xuất phát từ chức năng của văn học:
-
Xuất phát từ thiên chức của người nghệ sĩ
3. Phân tích, chứng minh: HS tự lựa chọn tác phẩm để làm rõ những phương diện
sau:
–
Văn học làm cho con người phong phú về nhận thức (xã hội, lịch sử, con người,
triết lí cuộc sống)
–
Văn học làm cho tâm hồn con người ngày càng phong phú, bồi dưỡng những tình cảm
cao đẹp.
*
Lưu ý: HS phải dẫn chứng tối thiểu ở hai tác phẩm khác nhau
4. Bình luận
–
Ý kiến trên đã khẳng định chức năng cao cả của văn học: phục vụ cho con người,
hướng con người đến cái chân- thiện-mỹ.
–
Từ nhận thức được chức năng của văn học cần ý thức vai trò quan trọng của học
tác phẩm văn học, hình thành tình yêu, say mê học tập và trân trọng những giá
trị văn học.
Đề bài 5: Bàn về chức
năng của văn học, có ý kiến cho rằng:
“Văn học đem lại cho con người niềm vui
trong sáng trước cái đẹp của sự sống”.
Bằng kiến thức văn học lớp 10, anh/chị
hãy làm sáng tỏ vấn đề trên
1. Giải
thích
- Văn học: là loại hình nghệ thuật dùng ngôn từ làm chất liệu để
sáng tạo nên tác phẩm. Văn học nhận thức, phản ánh, khám phá đời sống theo quy
luật của cái đẹp, nhằm thỏa mãn cho con người những tình cảm thẩm mĩ vô cùng
phong phú. Văn học nhận thức, phản ánh, khám phá đời sống và thể hiện tư tưởng
tình cảm bằng hình tượng nghệ thuật.
- Niềm vui trong sáng: những xúc cảm vui sướng lành mạnh của con người khi tiếp
nhận một tác phẩm văn học nào đó.
- Cái đẹp của sự sống: Đó có thể là cái đẹp của thiên nhiên, của con người,
của tình đời, của tình người…
=> Nhận định chủ yếu bàn về chức năng thẩm mĩ của
văn học.
2. Lí giải
-
Học sinh giải thích thêm chức năng thẩm mĩ của văn học. Chức năng thẩm mĩ là vẻ
đẹp do văn học mang lại cho con người. Nó có sức hấp dẫn lôi cuốn con người một
cách vô tư bằng sự hứng thú của hoạt động nhận thức. Nó giúp con người vượt lên
trên cái hữu hạn hằng ngày để sống bằng tâm hồn, bằng mơ ước. Nó khơi dậy ở người
đọc những xúc cảm xã hội tích cực, thỏa mãn cho người đọc nhu cầu được nếm trải
sự sống.
- Ý kiến đã thể hiện
khá sâu sắc chức năng quan trọng nhất của văn học là chức năng thẩm mĩ. Vì với
tư cách là một hoạt động sáng tạo, văn học đảm nhận chức năng thẩm mĩ tích cực,
không một lĩnh vực nào khác thay thế nổi.
- Trong rất nhiều
lí do dẫn đến sự tồn tại có ý nghĩa của tác phẩm văn học trong đời sống thì việc
làm thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ cho con người có tính chất quyết định.
- Văn học là sản
phẩm của quá trình sáng tạo tuân theo quy luật của cái đẹp. Vì vậy văn học
không những làm thỏa mãn nhu cầu thưởng thức cái đẹp của con người mà còn giúp
con người có khả năng nhận thức, hành động theo cái đẹp. Một khi tác phẩm văn học
làm được điều đó là đã có đóng góp vào việc hoàn thiện nhân cách của con người.
Bởi lẽ, con người khi đã có nhận thức, hành động theo cái đẹp thì sẽ giảm thiểu
được cái xấu, cái ác.
3. Phân tích, chứng minh
- Phân tích tác phẩm văn học lớp 10 để làm sáng tỏ: Văn
bản đó đem lại niềm vui trong sáng gì cho bạn đọc.
-
Học sinh cũng cần có kĩ năng hệ thống hóa lại văn bản theo nhóm, theo đề tài,
theo thể loại…
Sau
đây là một số định hướng:
+
Nhóm truyện cổ tích thần kì: mang lại cho người đọc niềm vui, niềm tin trước sự
chiến thắng của cái thiện, của công lí, của lẽ công bằng.
+
Nhóm những bài ca dao: mang lại cho con người niềm lạc quan vui sống vượt lên
trên hiện thực tăm tối, gian khổ.
+
Nhóm những tác phẩm viết về đề tài thiên nhiên: mang lại cho con người sự tận
hưởng cái đẹp tinh tế của tạo hóa ban cho đất trời.
+
Nhóm những tác phẩm viết về vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn của con người mang lại niềm
tin, niềm hy vọng rằng phẩm chất tốt đẹp luôn hiện hữu trong cuộc đời này.
4. Bình luận
-
Những tác phẩm văn học nào mang lại cho bạn đọc những xúc cảm xã hội tích cực sẽ
đứng vững được trước sự sàng lọc khắc nghiệt của thời gian.
-
Như trên đã nói, chức năng thẩm mĩ có tính chất quyết định đến sự sống của một
tác phẩm văn học. Nhưng nói như thế không có nghĩa là khước từ việc phản ánh
chân thực cuộc sống. Những cảm xúc tốt đẹp được hình thành nơi bạn đọc đều bắt
nguồn từ sự phản ánh chân thực cuộc sống.
-
Bài học cho quá trình tiếp nhận văn học:
+
Văn chương vốn mang trên mình nó tính đa chức năng. Nó có tác động tích cực đến
đời sống tinh thần của con người. Nó làm phong phú đời sống tinh thần của con
người. Nó giúp con người nhạy cảm hơn, tinh tế hơn trong nhận thức, hành động
và cảm thụ thế giới.
+
Đọc văn là quá trình bạn đọc tự đi tìm chân trời của sự sống để thỏa mãn những
xúc cảm thẩm mĩ của mình.