Nhiều sử sách viết rằng Nguyễn Ánh là
một vị vua hèn nhát, bán nước, đem voi về dày mã tổ, tôi vẫn nhớ như in hình
ảnh cô giáo hào hứng nói về sự xấu xa của Nguyễn Ánh khi cầu cứu quân Xiêm để
rồi thua trong trận Rạch Gầm – Xoài Mút oai hùng của Vua Quang Trung, tôi đã
được đọc về vương triều Nguyễn hèn nhát nhu nhược…
Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim là một trong những cuốn đầu
tiên khiến tôi giật mình đặt lại câu hỏi trong đầu mình: “Đâu là công và tội
của nhà Nguyễn đối với đất nước? Nhà Nguyễn có công rất lớn đối với đất nước
này, và những vị vua chúa như Nguyễn Hoàng, Gia Long, Minh Mạng… xứng đáng được
lưu danh muôn đời.
Điều đầu tiên có thể xem như công lao lớn nhất của nhà Nguyễn là
mở mang bờ cõi. Dù ai nói thế nào, với tôi một chính phủ tốt là một chính phủ
lo được cho dân ấm no, bảo vệ được biên cương bờ cõi, và cao hơn nữa là mở mang
được bờ cõi. Nhà Nguyễn đã làm được điều to lớn nhất đó cho đất nước.
Nếu năm 1558, chúa Tiên Nguyễn Hoàng không vào lập cơ nghiệp ở
Thuận Hóa, và để lại một nền tảng vững chắc cùng lời di chúc cho chúa Nguyễn
Phúc Nguyên sau này mở mang bờ cõi về phương Nam. Thì nay đất nước ta có thể
chỉ gói gọn từ Bắc bộ đến Thanh Hóa. 9 đời chúa Nguyễn đã có công vĩ đại mở
mang dải đất Việt Nam đến tận mũi Cà Mau. Trong suốt 9 đời chúa Nguyễn, người
dân được sống thái bình và thịnh trị. Cho đến đời chúa Nguyễn Phúc Ánh…
Nhà Tây Sơn nổi lên ở Bình Định. Vương triều nhà Nguyễn sụp đổ,
và bắt đầu thời kỳ 24 năm nằm gai nếm mật của Nguyễn Ánh.Về tính cách, trong 24
năm đó, nếu nói về tài, Nguyễn Ánh xem như không thể sánh bằng sánh bằng vua
Quang Trung Nguyễn Huệ, vì gần như tất cả những trận đánh nào Nguyễn Huệ xuất
quân, ông đều chiến thắng. Điều tôi muốn nói ở đây là tinh thần của Nguyễn Ánh,
cứ mỗi lần bị quân của Nguyễn Huệ đánh tan, ông lại tay trắng làm lại từ đầu,
trong 24 năm ông không mệt mỏi kiên trì với mục tiêu duy nhất của mình – khôi
phục lại vương triều của tổ tiên, và ông đã làm được. Đức tính như ông không
phải dễ ai cũng có được, chúng ta có thể kiên trì lần thứ nhất, lần thứ 2, thứ
3… nhưng mấy ai giữ được sự kiên trì đến lần thứ 10. Nguyễn Ánh đã làm như vậy
trong 24 năm, với tôi, tôi kính phục đức tính đó.
Nguyễn Ánh là một vị hung quân?
Sau khi vua Quang Trung mất, chính quyền
nhà Tây Sơn đã đến hồi thối nát, vua Cảnh Thịnh lên ngôi, triều đình tư lợi
tranh giành nhau. Đời sống nhân dân cực khổ, lòng dân lúc này đa phần đều ngã
về chúa Nguyễn, chính vì thế nên trong dân gian mới có câu: “Lạy trời cho chóng
gió Nồm, cho thuyền chúa Nguyễn thuận buồm thẳng ra”.
Việc làm có thể được coi là hung quân của chúa Nguyễn chính là
việc sau khi lên ngôi đã trả thù nhà Tây Sơn quá nghiệt ngã. Mộ vua Quang Trung
bị quật lên, tro đốt thành bụi, sọ giam vào đại lao, Trần Quang Diệu bị chém
ngang lưng, Bùi Thị Xuân bị ngũ mã phanh thây, và gần như tất cả những ai liên
quan đến nhà Tây Sơn đều bị liên lụy. Đó là một sai lầm của Nguyễn Ánh, và lịch
sử đã lên án ông rất kịch liệt. Nhưng nghĩ đi cũng phải nghĩ lại, đang từ một
vương triều 9 đời gầy dựng, bỗng nhiên bị truất ngôi, gia đình dòng họ bị giết
gần hết, bản thân phải lưu lạc nếm mật nằm gai tha phương khắp nơi 20 mấy năm,
mồ mã tổ tiên chùa chiền bị đốt phát… Tôi tự hỏi nếu là mình, liệu tôi có giữ
được sự khoan dung nghĩa hiệp hay không.
Nguyễn Ánh bất tài vô dụng, chỉ biết cầu cạnh ngoại bang?
Nếu như Nguyễn Huệ có những tướng huyền
thoại như Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân, Võ Văn Dũng thì dưới Nguyễn Ánh là
hàng loạt tướng tài như Lê Văn Duyệt, Võ Tánh, Võ Duy Nghi… Nếu Nguyễn Ánh là
một người bất tài vô dụng thì liệu có được bao nhiêu người tài như thế theo
ông.
Việc ông cầu cạnh ngoại bang, xét về lịch sử đất nước, đó là có
tội với đất nước, đó là điều đáng hổ thẹn. Nhưng, xét lại tổng thể hoàn cảnh
lúc đó, và cách ứng xử thời đó, thậm chí cho đến tận thời bây giờ, điều đó
không đến nỗi quá thậm tệ như sử sách hiện nay thường nói. Xiêm và xứ Đàng
Trong đã có quan hệ bang giao lâu đời – mặc dù cả 2 đều có mục đích riêng của
mình với Chiêm Thành, nhưng về căn bản vẫn là bang giao. Sau này khi thấy mưu
đồ sâu độ của Xiêm La, ông đã giãm hạn chế và ngưng việc cầu cứu này.
Thứ 2 là việc ông cầu viện binh của Pháp, lúc đó là vua Louis
XVI. Việc này cho đến gần đây đang được cái nhà sử học xét lại, liệu đó là do
Bá Đa Lộc chủ ý dàn dựng, hay sự thật chính là việc Nguyễn Ánh đã cầu cứu như
lịch sử trước nay đã ghi. Công việc lớn lao đó xin để cho các nhà sử học làm
rõ, cứ xét theo những gì đã có trước nay. Điều may mắn là triều đình Pháp đã từ
chối đưa binh sang giúp, sau này khi lên ngôi, Pháp qua đòi yêu sách thực thi
điều khoản như thỏa thuận, vua Gia Long đã giận dữ phán “những điều trước đây
nước Pháp không thực hiện thì nay không bàn đến nữa”.
Tinh thần cầu tiến.
Vua Gia Long là người rất có tinh thần
cầu tiến, ông là một trong những vị vua có thái độ rất cởi mở với nền văn minh
bên ngoài, ông nghiên cứu nhiều sách của Phương Tây, và rất có tinh thần phát
triển học hỏi cái hay cái mới. Nếu tinh thần của ông được tiếp tục phát huy ở
các đời sau thì có lẽ nước ta đã tiến hành duy tân sớm hơn cả nước Nhật và có
lẽ giờ nãy đã là một trong những cường quốc.
Và những thành tựu của các đời vua nhà Nguyễn còn rất nhiều, các
di sản hữu hình và vô hình mà các vua nhà Nguyễn để lại cho hậu thế chúng ta là
tài sản vô giá. Các lăng tẩm đền đài của Huế chẳng phải là niềm tự hào của
chúng ta hay sao? Triều Nguyễn cũng là vương triều đầu tiên soạn hoàn chỉnh các
bộ sử và các bộ bách khoa như Đại Nam thực lục, Đại Nam nhất thống chí…
Về vấn đề lớn, là liệu triều Nguyễn có để mất nước hay bán nước.
Hãy công tâm nhìn lại bằng nhiều khía cạnh, triều đình phong kiến khi ấy chỉ
lấy nước Tàu làm thước đo cho sự phát triển, đến khi người Pháp tấn công thì
tương quan lực lượng quá chênh lệnh, nhưng họ cũng không dễ dàng gì mà lấy nước
ta một sớm một chiều, mà phải mất hàng chục năm kể từ ngày nổ tiếng súng đầu
tiên ở Đà Nẵng đến ngày mất nước vào thời vua Tự Đức, mất nước rồi chúng ta lại
tiếp tục chứng kiến nhiều tấm gương yêu nước của các vị vua như Duy Tân, Hàm
Nghi, Thành Thái…
Trong một quyển sách câu nói của vua Tự Đức: “Tội của
ta với non sông thế nào, hãy để cho lịch sử phán quyết”. Với tôi lịch sử
phải đúng là lịch sử, lịch sử chỉ nên nói sự thật và không thiên vị ai, vua
Quang Trung tài ba thao lược giữ vững biên cương bờ cõi, 20 vạn quân Thanh phải
bị khuất phục, 5 vạn quân Xiêm phải thãm bại. Nhưng cũng đừng vì thế mà vùi dập
vua Gia Long và nhà Nguyễn, một vương triều đã có công không ít với đất nước.